Valkenburg in de 19e eeuw 3

Tijdens het leven van Jan van der Nagel (* 1822) en zijn zonen Hendrik (*1855)  en Johannes Cornelis (*1870) vonden er zeer ingrijpende veranderingen plaats, zowel in het maatschappelijke als sociale leven.

Allereerst was daar de stoommachine die een revolutie op elk gebied veroorzaakte en ook voor de plattelandsbevolking onvoorziene veranderingen bracht.
Producten en grondstoffen kon men met stoomtrein en stoomboot nu ook ver weg van de plaats van voortbrenging krijgen. De tweede helft van de 19^e eeuw wordt de tijd van de wereldhandel.

Sinds 1843 raast er met veel stoom, roet en lawaai ook bij De Vink een trein langs, waaraan alle Valkenburgers zich vergaapt hebben. 

Dat de stoomtrein voor het vervoer en de handel ook voor Valkenburg belangrijk was had men al snel ontdekt, blijkens een verzoek in 1861 aan de Tweede Kamer gericht.

De krant zorgt ervoor dat men op de hoogte gehouden wordt van de politieke situatie, van uitvindingen en van epidemieën  die hier te lande of elders heersen.

De Valkenburgse dominees in die tijd hebben reden genoeg om te preken over het einde der tijden, want er zijn voldoende oorlogen en geruchten van oorlogen, hongersnoden en epidemieën om Mattheus 24 te citeren.

Alleen al tussen 1850 en 1875 staat de krant er vol van. We hoeven er maar een paar te noemen: De Belgische Revolutie van 1830/1831, de Krimoorlog van 1853/56, de Amerikaanse Burgeroorlog van 1861/1865, de Frans-Duitse Oorlog van 1870 en onze eigen Atjehoorlog van 1873/1901 en de Boerenoorlogen.

Zeker de Boerenoorlog zullen in Valkenburg met zeer warme belangstelling zijn gevolgd, wat vooral te danken was aan ds. Frans Lion Cachet die van 19 december 1880 tot … 1883 predikant in Valkenburg was. Lion Cachet was jarenlang in Zuid-Afrika werkzaam geweest en hield ook regelmatig lezingen over de Zuid Afrikaansche Republiek.

De Boerenoorlogen waren twee oorlogen die in Zuid-Afrika uitgevochten werden tussen de Boeren en de Engelsen tussen 1800 en 1902.

Deze Boeren of Afrikaners waren afstammelingen van voornamelijk Nederlandse kolonisten die als pioniers (Voortrekkers) naar de binnenlanden van Zuid-Afrika trokken en daar onder meer Oranje Vrijstaat en de Zuid Afrikaansche Republiek (Transvaal) stichtten.

Postzegel van de ZAR uit 1895

De wanhoopsoorlog van de vrijwel geheel vergeten "bloedverwanten" in Zuid-Afrika zorgde voor een ongekend sentiment. Het was een bloedige strijd,waarbij zowel aan Britse als aan Boerenzijde veel doden vielen. Uiteindelijk brachten de Britten de Boeren door de enorme overmacht en ware terreur op de knieën. Hun vee en bezittingen werden in beslag genomen en hun boerderijen platgebrand. Hun gezinnen werden bij elkaar gezet in concentratiekampen waar zij onder erbarmelijke toestanden werden behandeld. . In totaal werden ongeveer 120.000 vrouwen, kinderen en ouden van dagen opgesloten. De sterftecijfers in de kampen waren ontstellend: in oktober 1901 telde men 344 doden per duizend bewoners.

Link: Ds. Lion Cachet

Spottend wordt wel eens gezegd, dat op Valkenburg alles 50 jaar later komt en een kern van waarheid zit daar misschien wel in, maar alle vernieuwingen dringen uiteindelijk toch ook tot Valkenburg door.
In 1878 begon de Leidsche Duinwater Maatschappij met de winning van water in de Katwijkse duinen. Men wist intussen deksels goed dat goed drinkwater uiterst belangrijk was in de strijd tegen de besmettelijke ziekten als cholera en tyfus. 

De pijpleiding van Katwijk naar Leiden wordt langs Valkenburg gelegd, maar dat betekende niet dat men in Valkenburg ook leidingwater kreeg. Slechts heel geleidelijk worden er in Valkenburg percelen op het waterleidingsnet aangesloten. Het zal tot na de eerste wereldoorlog duren voor men in het merendeel van de Valkenburgse huizen ook leidingwater heeft. 

Dat er duinwater naar Leiden getransporteerd werd, merkten de Valkenburgers in 1878 wel, toen de pijpleiding naar Leiden bij Valkenburg was gesprongen.

In 1848 was in Leiden de stedelijke gasfabriek geopend en de gasverlichting geïntroduceerd, maar het zou nog tot 1912 duren voor men in Valkenburg met gejuich het gaslicht kon verwelkomen. 

In 1881 kunnen de Valkenburgers kennis maken met het kleine broertje van de stoomtrein: de stoomtram. Dan namelijk begint de Rijnlandse Stoomtramweg Maatschappij met de exploitatie van de tramlijn van Katwijk naar Rijnsburg, die later zal worden verlengd naar Oegstgeest en Leiden. 
Om er gebruik van te kunnen maken, moet men dus wel eerst naar Katwijk  a/d Rijn. Nee, niet even met de fiets, maar gewoonlijk te voet. De fiets begint pas na 1885 aan zijn opmars, en een gewone arbeider kon zich een dergelijk voertuig aanvankelijk onmogelijk permitteren.

Aan het eind van de eeuw verbeterde de positie van de arbeider geleidelijk, wat ook blijkt uit het bericht hiernaast.
De eigenaar van een kalkfabriek onthaalt in mei 1892 zijn personeel op een feestmaal in het Badhotel in Katwijk aan Zee.

Leidsch Dagblad 27 februari 1888

We weten dat het leven van de arbeider aan het eind van de 19e eeuw niet gemakkelijk was. Vooral in de wintermaanden werd er veel ontbering gelegen.
Er was voor vele dagloners geen werk meer bij de boeren en in de fabrieken lag vanwege de vorst vaak het werk stil. Vorstverlet kende men niet.  
In de jaren hiervoor en hierna verschenen er in de kranten regelmatig zulk soort artikelen als hiernaast.

Leidsch Dagblad 3 maart 1888

De winter van 1887/1888 was lang en streng. Tot ver in maart bleef het vriezen. De weinigen die het zich konden veroorloven konden genieten van het winterse vermaak maar voor zeer velen betekende het afzien.

Dat de welgestelden heel goed het nuttige met het aangename wisten te verenigen blijkt in 1893 als de Valkenburgse IJsclub wordt opgericht, die ... ten doel heeft het verschaffen van werk ......

               Leidsch Dagblad 26 januari 1891                       Leidsch Dagblad 24 januari 1893

In 1835 had de elektrische telegrafie zijn intrede gedaan en nadat in 1876 Alexander Bell de telefoon had uitgevonden, werd al in 1881 in Amsterdam de eerste telefoonmaatschappij opgericht. 

Ook de gemeenteraad van Valkenburg ziet het belang van telegrafie en telefonie in en besluit in 1891 derhalve de nodige stappen te ondernemen om deze moderne vinding ook naar Valkenburg te brengen. Dit besluit resulteert erin dat ook Valkenburg op 27 februari 1899 zijn telegraafkantoor krijgt. 
In mei 1899 werden er al 20 telegrammen verzonden en 28 ontvangen:  Valkenburg is definitief de moderne tijd ingetreden.