Nakomelingen met een andere achternaam

Veel mensen zijn geïnteresseerd in hun afstamming. Het merkwaardige daarbij is, dat men dan vrijwel altijd wel wil weten wie de voorvaders waren, maar zelden belangstelling heeft voor de voormoeders. Het laatste woord komt niet eens in het woordenboek voor. 
Elke Van der Nagel in Valkenburg zal wel veronderstellen dat een willekeurige andere Valkenburgse Van der Nagel ergens familie van hem of haar is, terwijl hij of zij er geen flauw vermoeden van heeft dat iemand anders met een heel andere achternaam nader verwant is. 
Als je echter het een en ander uitpluist, kom je soms verrassende dingen tegen. 
We kijken daarom nu eens naar twee vrouwelijke nakomelingen van Cornelis van der Nagel, namelijk  zijn dochters Trijntje Cornelia (1778 – 1804) en Aaltje (1785 -1862) en naar hun nakomelingen.

Trijntje Cornelia trouwde op 13 april 1799 met Maarten Houwer (1765 – 1833), die afkomstig was uit het Zeeuwse Wisse. Maarten was van beroep chirurgijn. 
Chirurgijn was de beroepsaanduiding voor personen die na een leertijd als knecht en het afleggen van een meesterproef gerechtigd waren bepaalde medische handelingen uit te voeren, waarbij de nadruk lag op heelkunde. Aderlaten, het zetten van botbreuken, het amputeren van ledematen, wondverzorging en het trekken van tanden en kiezen werd grotendeels door chirurgijns uitgevoerd.
Zij moeten duidelijk onderscheiden worden van de in veel hoger aanzien staande 'doctoren', die na een academische studie de geneeskunde beoefenden en zich vooral bezig hielden met het genezen van interne ziekten, met diagnostiek en het voorschrijven van medicijnen. Gewoonlijk ging het beroep van chirurgijn samen met dat van barbier. 
In zo'n klein dorp als Valkenburg zal Maarten zijn inkomen dan ook voor het grootste deel in de scheerwinkel hebben moeten verdienen. Toch werd hij, lang na de dood van zijn vrouw Trijntje Cornelia, ongetwijfeld tot de notabelen van het dorp gerekend, want in 1825 werd hij lid van de gemeenteraad.                                                                                              

Chirurgijn-barbier

Chirurgijn in de 17e eeuw

Maarten en Trijntje Cornelia kregen vier kinderen, drie zonen en als laatste een dochter: Antje. 
Antje werd op 29 september 1803 gedoopt en haar moeder overleed een goed half jaar later.
Op 19 jarige leeftijd trouwt Antje met de pannenbakkersknecht Abraham Peet met wie zij negen kinderen krijgt. Het derde kind krijgt de voornamen Maarten Houwer. Antjes achternaam wordt nu dus ook een voornaam.
En als we de familie Peet dan verder volgen, komen we van Maarten Houwer Peet twee kleinkinderen tegen die elke Valkenburger die de leeftijd der sterken heeft bereikt zich ongetwijfeld nog zullen herinneren: Cornelis (1884-1968), beter bekend als Kees de Mollenvanger en zijn broer Maarten (1886-1958), die ook de doopnamen Maarten Houwer had. Maarten was zwakbegaafd, zoals dat tegenwoordig heet, maar in wezen een doodgoed mannetje. 

De mollenvanger Kees Peet

De beide broers woonden in een van de twee diaconiehuisjes die in de Lange Steeg stonden en die door de idiote plannen die  burgemeester en wethouders in 1974 hadden gesmeed zo nodig gesloopt moesten worden. Die twee huisjes hadden eigenlijk op de monumentenlijst geplaatst moeten worden om de Valkenburgers te laten zien hoe een groot deel van de bevolking in de 19e eeuw gehuisvest was. Maar nee, alle panden in de Lange Commandeursstraat die er rond 1900 al stonden moesten met de grond gelijk gemaakt worden om ruimte te bieden voor een veel te groot ongezellig Castellumplein, dat alleen een functie heeft in de paardenmarktweek. In feite hield daarmee een van de oudste straten van Valkenburg op te bestaan. 
Maarten had wel de onhebbelijke gewoonte iedere morgen de pispot met een grote zwaai te legen in de goot die achter de huisjes liep en grensde aan het erf van bakker Meurs. Hoewel dit een nagel aan de doodkist van mevrouw Meurs betekende, heeft het dezelfde mevrouw Meurs er niet van weerhouden 98 jaar oud te worden.

Aaltje was de jongste dochter van Cornelis van der Nagel. Zij werd op 6 november 1785 in Valkenburg gedoopt en trouwde op 14 augustus 1808 met de steenbakkersknecht Leendert Spannemaker. Leendert Spannemaker stierf in 1829 op de leeftijd van 42 jaar, voor een steenbakkersknecht uit die tijd een normale leeftijd om dood te gaan.
Van Leendert Spannemaker en Aaltje van der Nagel vinden we in het bevolkingsregister van Leiden uit het jaar 1849 een kleinkind: Leendert Spannemaker, oud 13 jaar, sjouwer van beroep, wonende in de Gorte(n)straat 170.
Dertien jaar en sjouwer van beroep in Leiden in het midden van de 19e eeuw. Bedenk daarbij dat een werkdag van 12 uur heel normaal was. 
Zou een dertienjarige vandaag de dag zich maar bij benadering kunnen voorstellen wat dat betekende? 

De sjouwer Leendert Spannemaker werd in Leiden in zo'n soort huis aan de Middelstegracht 42  geboren.
Deze foto van huizen aan de Middelstegracht dateert van 1958 en de huizen zijn allang gesloopt.
In 1840 waren er nog geen dakkapellen en op de zolder vroor het 's winters net zo hard als buiten.

Gerestaureerde en gerenoveerde huizen aan de Gortestraat in Leiden omstreeks 2014



Anno 1850 zag diezelfde Gortestraat er heel wat beroerder uit. In zulke kleine huisjes woonden soms gezinnen met meer dan tien kinderen, een poephok buiten voor meerdere gezinnen, huisvuil op straat en net als Maarten Peet  leegde men de pispot op straat. 



Wie een beetje een idee wil krijgen van de kinderarbeid in het Leiden van de 19e eeuw leze van Jacob Jan Cremer de novelle Fabriekskinderen uit 1863. 

Ook in Valkenburg was kinderarbeid in de fabrieken heel gewoon. Eerst in 1874 kwam er een wet die kinderarbeid voor kinderen onder de 12 jaar in fabrieken verbood. In de praktijk echter veranderde er weinig. Pas toen in 1901 de leerplicht werd ingevoerd, veranderde dit.

                                                                

                                                                Leidsch Dagblad 7 mei 1877


Op- of aanmerkingen hieronder of direct aan vandernagel@home.nl